İnsan Hakları Derneği (İHD) Ankara Şubesi Hapishaneler Komisyonu, “2024 Yılı Ocak-Haziran Hak İhlali Raporu”nu İHD Ankara Şubesi’nde açıkladı. İHD Ankara Şube Eş Başkanı Ömer Faruk Yazmacı’nın da katıldığı toplantıda, İHD Merkez Yürütme Kurulu üyesi (MYK) Nuray Çevirmen raporun detaylarını paylaştı.
Derneğe gelen başvurular, avukatların hapishane ziyaretleri, tutsakların yolladığı mektuplar ve aile görüşmelerinin esas alınarak derlenen bilgiler sonucunda hazırlanan raporda, 2024 yılı Ocak-Hazirana ayları arsında İç Anadolu Bölgesindeki 4 açık, 26 kapalı olmak üzere toplam 30 hapishaneden yapılan başvurular yer aldı.
En az 21 tutsak yaşamını yitirdi
Ocak ve Haziran ayları arasında çeşitli hapishanelerde en az 21 tutsağın yaşamını yitirdiğine dikkat çeken Çevirmen, “Mahpuslar tarafından 2024 yılı içerisinde de açlık grevleri yapılmış ve kimi hapishanelerde açlık grevleri hala devam ediyor. İç Anadolu Bölgesinde 2024 yılı Ocak-Haziran ayları içinde 4 hapishanede yaşatılan hak ihlallerine karşı en az 6 mahpus tarafından süresiz-dönüşümsüz açlık grevi eylemleri yapılmıştır” dedi.
Çevirmen, “Gerek hapishanelerde derinleşen işkence ve hak ihlallerinin gerekse de Abdullah Öcalan ile İmralı’da kalan Hamili Yıldırım, Ömer Hayri Konar ve Veysi Aktaş’ın üzerinde devam eden ağır tecrit koşullarının bir sonucu olarak tutsakların 27 Kasım 2023 tarihinde hapishanelerde yaşatılan hak ihlallerinin sonlandırılması, ağırlaşan infaz koşullarının düzeltilmesi, İmralı Yüksek Güvenlikli Kapalı Ceza İnfaz Kurumunda tutulan Abdullah Öcalan üzerinde uzun zamandır sürdürülen tecrit koşullarına son verilerek aile ve avukat görüşlerinin sağlanması ve Kürt meselesine demokratik çözüm talebiyle süreli-dönüşümlü açlık grevlerine başlandı. Mahpuslar tarafından yapılan açlık grevi eylemi, 130’uncu gününden itibaren, 4 Nisan 2024 itibari sonlandırılarak; mahkemelere, telefon ve aile görüşlere çıkmama yönünde boykot eylemleri biçime dönüştürüldü. Bu eylem de yine basına yansıyan bilgilere göre 3 Temmuz 2024 tarihinde sonlandırıldı” diye belirtti.
Bin 83 hak ihlali
Tutsakların sağlığa erişim haklarının engellendiğine işaret eden Çevirmen, “İç Anadolu Bölge Hapishanelerinde en az bin 83 sağlık hakkı ihlali meydana gelmiştir” dedi. Çevirmen sağlık ve hastaneye erişim noktasında yaşanan hak ihlallerini şöyle sıraladı: “Adli Tıp Kurumu tarafından, tam teşekküllü hastane ve üniversite hastaneleri tarafından ‘hapishanede kalamaz raporları’ kabul edilmemiş ve ağır hasta mahpusların infazları ertelenmemiştir. ATK bu kararlarda tıbbi ve etik ilkelerin dışında politik karar süreci yürütmektedir. Hasta mahpuslar, tek kişilik hücre bölmeli araçlarla sevk edilmekte, bu bölmeler çok küçük olup nefes almanın dahi imkansız hale geldiği, yazın sabahtan akşama kadar güneşin altında ve kışın da soğuk olan bu araçlarda bekletilmektedirler. Bu araçlar temizlenmediği için mikrop saçmakta ve hastaneye gidenlerin sağlığını da olumsuz etkilemektedir. Hastane sevkleri ya yapılmıyor ya da uzun zamanlara yayılarak yapılıyor, bu da hastalığın seyrinin ilerlemesine neden oluyor. Mahpuslar kelepçeli muayene edilmekte, kelepçeli olarak hastane sevkleri yapılmaktadır. Mahpusların diş tedavileri yapılmamaktadır. Hasta mahpusların hastane sevkleri tek kişilik bölmeli, havasız ve sağlığı olumsuz yönde etkileyen ring araçlarıyla yapılmaktadır.”
İşkence ve kötü muamele
Tutsakların çeşitli boyutlarda işkence ve kötü muameleye maruz kaldıklarını ifade eden Çevirmen, bu başlık altında aynı tarihlerde en az 620 ihlal meydana geldiğini ancak Adalet Bakanlığı’nın bu konudaki verileri paylaşmaması, haberleşmenin sürekli olarak engellenmesi ve yetkili makamlara ve insan hakları örgütlerine iletmemesi nedeniyle işkence ve kötü muameleye maruz kalan tutsak sayısının belirtilen sayının çok üzerinde olduğunu ortaya çıkardığını belirtti.
11 tutsak darp edildi
Çevirmen, tutsakların maruz bırakıldığı kötü muamelelere dair örnekler vererek, Ereğli Yüksek Güvenlikli Kapalı Hapishanesi’nde bulunan hasta tutsak M.T.A’nın hastane sevki esnasında jandarma tarafından işkenceye maruz bırakıldığını aktardı. Çevirmen, Samsun Kavak S Tipi Kapalı Hapishanesi’nde 4 Mart tarihinde sabah sayım için koğuşlara giden infaz koruma memurlarının “sayım var, arama var” diyerek koğuşlara girdiğini, 11 tutsağın darp edildiğini, 7-8 saat boyunca 11 tutsağa yemek dahi verilmediğini kaydetti. Doğrudan kişi güvenliği hakkını ve sağlık hakkını ihlal eden uygulamalar dışında hapishane yönetimlerinin çok çeşitli yöntemlerle baskı kurmaya çalıştığını aktaran Çevirmen, iletişim yasakları ve diğer sorunlara dair en az bin 573 ihlalin meydana geldiğini söyledi.
Sevk ve sürgünler
Son yıllarda hapishanelerde yoğun olarak zorunlu sevkler konusunda hak ihlallerinin artığına dikkat çeken Çevirmen, “Sevkler öncesi kısa sürede mahpusların bilgilendirilmesi, kimi durumlarda hiç haber verilmeden başka gerekçelerle koğuş ve hücrelerden çıkarılarak gerçekleştirilmesi, sevk edildikleri halde eşyaları verilmeyen, eşyalarının bir kısmı eski hapishanede bırakılan çok sayıda mahpus bulunmaktadır. Sevk edilen mahpuslar hapishanelere girişlerde çıplak arama uygulamasına maruz bırakılmakta, kabul etmeyen mahpuslar darp ve şiddete maruz kalmaktadırlar. İç Anadolu Bölge Hapishanelerinde en az 140 mahpus kendi istekleri dışında sevk ve ailelerinden uzak yerlerde tutulmalarından kaynaklı hak ihlali yaşamaktadır” dedi.
Maddi destek ve hukuki talepleri
Çevirmen, İç Anadolu Bölge Hapishanelerinde tutulan 3 tutsağın maddi destek talebinde, 3 tutsağın ise hukuki destek talebinde bulunduğu bilgisini paylaştı.
Yabancı uyruklu tutsaklar
İç Anadolu Bölgesinde bulunan açık hapishanelerinden toplam 62 başvuru alındığını kaydeden Çevirmen, 250 hak ihlali tespit edildiğini, yabancı uyruklu mahpuslar tehdit ve hakarete maruz kaldığını ve izin haklarının kullandırılmadığını ifade etti.
Raporun öneri kısmında ise şunlar yer aldı:
* “Ulusal ve uluslararası insan hakları hukukunda; mahpusların hakları ile ilgili oldukça gelişmiş standartlar olmasına karşın mahpuslar ilgili hakları ve düzenlemeleri doğrudan kullanamamakta, tutuldukları yerlerde bulunan yetkililer aracılığı ile ancak kullanabilmektedir. İç Anadolu Bölgesindeki hapishanelerde insanlık onuruna yakışır muamele yapılmamakta ve mahpuslar şiddet, hakaret ve kötü muameleye ve hak ihlallerine maruz kalmakta, hasta olanların tedavileri aksatılmakta, iletişim ve bilgi edinme hakları engellenmektedir. Hapishanelerde son dönemlerde artış gösteren işkence-darp vakalarına son verilmeli, sorumlu olan kişiler hakkında soruşturma açılmalı ve cezai yaptırımlar uygulanmalıdır.
* Hapishanelere bağımsız sağlık kurumlarının girmesine ve inceleme yapmasına izin verilmelidir. Hapishanelerin denetiminde başta meslek kuruluşları ve insan hakları örgütleri olmak üzere ilgili kuruluşların yer alacakları şekilde yasal düzenlemeler yapılmalıdır. Hakkında yasaklama, toplatma kararı olmayan gazetelerin hapishanelere alınmasının önündeki engeller kaldırılmalı ve temini sağlanarak gazeteler mahpuslara verilmelidir. Ailelerinden uzakta olan mahpusların, maddi koşullar ve hastalıklar nedeniyle gelemeyen ailelerine yakın hapishanelere nakil talepleri kabul edilmelidir.
* Hapishanelerde meydana gelen intihar vakalarının önüne geçmek için mahpusları ruh ve bedensel bütünlüklerine yönelik tehditler ortadan kaldırılmalı, insan onuruna yaraşır uygulamalar geliştirilmelidir. Gerekli önlemi almayan ve etkisi olan kişiler varsa etkin soruşturmalar yapılmalı ve yaptırımlar uygulanmalıdır. Sağlık sorunları olan mahpuslar, doktorlarca reçete edilmiş yiyecekleri alma hakkına sahiptirler. Hapishane idareleri tarafından hasta tutuklu veya hükümlülere diyete uygun yemek sağlanmalıdır.
* Hastaların revire çıkarılmaları, hastaneye sevkleri hızlandırılmalıdır. Teşhis, tedavi ve kontrollerinin uzman hekimler tarafından yapılması sağlanmalıdır. Kelepçeli muayene ve tedavi yöntemi uygulamasından vazgeçilmelidir. Bu uygulama nedeniyle birçok hasta mahpusun tedavisi yapılamamaktadır. Türkiye hapishanelerinde bulunan hasta mahpusların acil ve kalıcı tedavileri yapılmalı, hapishane koşullarında tedavisi yapılamayan/yapılmayan hasta mahpusların da acilen infazları durdurulmalıdır.”
