Nazım’ın varlığından, Doğan Avcıoğlu’nun çıkardığı Yön dergisi aracılığı ile haberdar oldum. 1965’in şubat ayıydı. 15 günlük tatilimi geçirmek için Rize Öğretmen Okulu’ndan köye gelmiştim. Abim Atila da aynı şekilde İstanbul Kabataş Lisesi’nden köye gelmiş, beraberinde Yön dergisinin eski sayılarını getirmişti. İlhami Sosyal’ın Moskova gezisi sırasında, yazdığı “Bir Türk şairinin ölümü” başlıklı yazısını okumuş, etkilenmiştim. Ertesi yıl, Rize Öğretmen Okulu’ndan İstanbul Çapa Yüksek Öğretmen Okulu’na geçiş yaptığımda ilk işim Nazım’ı okumak oldu. 67-68’de üniversite gençliğinin nazıma yöneldiğini gördüm.
68 kuşağı, kendi tarihinde dayanacağı komünist bir miras ararken, siyaset alanında Mustafa Suphi ve yoldaşlarını, Kültür ve sanat ise Nazım Hikmet-Yaşar Kemal-Ruhi Su üçlüsünü esas aldı. Fakat müzikte gençliği en yaygın bir şekilde Aşık İhsani etkiledi.
Gençliğin nabzı, Nazım’ın, “Akın var güneşe akın /Güneşi zaptedeceğiz Güneşin zaptı yakın,” türündeki siyasal şiirlerinde atıyordu desem abartmış olmayacağım.
68 kuşağı zaten bir meydan okuyuş kuşağıydı. “O duvar/O duvarınız/Vız gelir bize vız,” şiirlerinin kuşağıydı. Devletlerin ve orduların muazzam güçlerinin bilincindeydi bu kuşak. Onlara göre, tayin edici güç, haklı ve yıkıcı güç, yüreğin ve bilincin derinliğinde derlenip toparlanmaktaydı. Yenilmeyecek hiçbir şey yoktu. Çelişkiler hercümercine dalan usanmaz hamal ve kahraman, onları çöze çöze açacaktı yolunu.
Nazım, İbo’nun en tutkun olduğu şairdi. İbo, Nazım’ı diyalektiği şiirine en iyi yediren, sınıf ve halk ruhunun ince kuyumcusu, usta mimarı olarak nitelerdi. Hiçbir dünya şairinin, işçi sınıfını onun kadar çok yönlü ve derinlemesine estetize etmediğini söylerdi. Piraye’ye yazdığı şiirlere hayrandı. “Kendi aşkını anlatırken, tarihi ve ezilen insanı arenaya çıkarıyor,” derdi. İbo, Nazım’ın yurt dışında kendisini aşamadığını, hantal, bürokratik Sovyet atmosferinin Nazım’daki yıkıcı ateşi ve değiştirme gücünü emdiğini, onu gerilettiğini söylüyordu. Bunu söylerken Nazım’ın Sovyet bürokrasisini eleştiren ve bundan dolayı da Sovyetlerde sahneden kaldırılan “İvan İvanoviç var mıydı yok muydu!” adlı oyununu bilmiyordu. Bilseydi eleştirilerinin esası yine de değişmezdi sanırım. Çünkü okuduğu şiirleri esas alıyordu o.
Altmışlı yıllarda aydınlar, devrimci işçiler, öğrenciler, öğretmenler yaygın bir şekilde okurdu Nazım’ı. Bu durum şiir üretimini olumlu bir şekilde etkiliyordu. Şimdi herkes sahip çıkıyor. Varsın çıksın. Beni rahatsız etmiyor bu durum. Bundan Nazım’a ve onun düşüncesine zarar gelmez. Aksine, bu Nazım’ın doğrulanışı ve çok daha geniş kitlelere açılışıdır.
Burjuvazi, “Nazım büyük şairdir, komünist olmasaydı,” diyor. Bir zamanlar Halide Edip Adıvar da aynı şeyi söylüyordu: “Nazım büyük şair, hatta dahi denilebilir, ideolojisi olmasa.”
Nazım’ın Halide’ye yanıtı şudur:
“Hem içerledim, hem sevindim. Sonra ve belki hepsinden önce, ‘ideoloji’ meselesine güldüm. Hey sersem bayan, dedim, ben dahi değilim, fakat iyi bir sanatkarım ve bunu her şeyden önce ideolojime borçluyum. Eğer sizin iyi sanatkarınız yoksa ideolojinizin bugün artık iyi sanatkara muhteva olamayacak kadar tefesüh etmiş olmasından gelir.”
Namık Kemal’e ateş püsküren dönemin egemenleri, onun için, “Asılacak, sonra da cesedinin altında oturup ağlanacak adam,” diyorlardı. Aynı şeyi daha yumuşak olarak, ideoloji bazında Nazım’a yapıyorlar şimdi. Normaldir.
Nazım’ı anma etkinliklerine en başta komünistlerin katılmaları gerekiyor. Onu gerçek özüne uygun olarak anmanın başka bir yolu da yoktur. Her devrimci insanın, her komünistin, Nazım’ın şiirlerini, külliyatını okuması gerekiyor. Bu, özgürlük tutkumuzu, özgürleşme çabamızı derinleştirecektir. Temmuz- 1995
