Failler gaslighting için daha incinebilir, onaylanma ihtiyacı duyan kişileri hedef alabilirler. Kendimizi sevmek, özgüvenimizi, irademizi güçlendirebilmek, her türlü duygusal manipülasyonla mücadele etmede bizlere yardımcı olabilir.
Gaslighting Nasıl Bir Şiddet Türü?
Gaslighting duygusal (psikolojik) şiddet türü başlığı altında tanımlanan bir kavram. Psikolojik manipülasyonun bir türü olarak biliniyor ve hedef alınan kişinin bir süre sonra hafızasından, gerçeklik algısından ve akıl sağlığından şüphe duymasına sebep olan bazı yöntemlerin uygulanmasını içeriyor. Israrlı yalan, ısrarlı inkâr, aşırı duygusal tepkiler, tehdit, cezbetme, yanlış yönlendirme ve üzerini örtme gibi davranışlarla uygulanabilen bu yöntemler şöyle sıralanabilir: Bir takım bilgi ve gerçeklerin saklanması ve kişiyi bunların olmadığına yönelik ikna etme (saklama), kişiyi çeşitli yönlerinin değişmesi için ikna etme ve onu değiştirme (değiştirme), kişinin düşünce ve davranışlarını kontrol altında tutma, bunun için kişiyi dış kaynaklardan ve çevresinden uzaklaştırarak izole etme (yönetme).
Daha Çok Hangi İlişkilerde Görülüyor Gaslighting?
Daha çok yakın ve karşılıklı güvene dayalı olması beklenen ikili ilişkilerde görülür. Fiziksel ve cinsel şiddetin de içinde bulunabileceği evlilik ve flört ilişkilerinde; eşler veya partnerler arasında, ebeveyn-çocuk ilişkilerinde, yakın arkadaşlık ilişkilerinde görülebiliyor. Ancak narsist ve sosyopat kişilik bozukluğu olanların sıklıkla gaslight yöntemlerini uyguladığı; davranışları şekillendirmede oldukça etkili olan ruh sağlığı uzmanlarının da gaslight yöntemlerini uygulayabildiği; psikiyatri hastanelerinde hasta ve çalışanlar arasında gaslighting gözlemlendiği; politik zeminde çeşitli siyasetçilerin iç ve dış politikada gaslight yöntemleri uygulayarak algı yönettikleri ve suiistimalde bulundukları da çeşitli kaynaklarda geçmektedir.
Fail Neden Bu Şiddete Başvuruyor?
Her şiddet türünde olduğu gibi psikolojik manipülasyon da maddi-manevi çıkar elde etmek veya tatmin duygusu yaşamak amaçlı uygulanır. Gaslight uygulayan fail, şiddete maruz bıraktığı kişinin özgüveni ve özsaygısını zedeleyerek onu kontrol etmeyi de hedefliyor olabilir.
Gaslighting, bir başkasının gerçekliğinin üstüne başka bir gerçeklik inşa etmeyi kabul edilebilir bulmayı gerektirir. Bu yüzden mülkiyetçi yaklaşımı, nefret suçunu, eşitsizliği ve ayrımcılığı gerekçelendiren veya içselleştirmiş kişiler, toplumsal yapının da bir sonucu olarak bilinçli veya bilinçsizce gaslighting uyguluyor olabilir. Bilinçsizce yapmaktan kasıt tam olarak farkında olmadan yapmak değildir.
Psikolog Jay Carter’a göre, faillerin sadece %1’i karşısındakinin bilinçli şekilde canını yakmak için gaslighting yöntemlerini kullanıyor, faillerin %20si gaslight yöntemlerinin savunma mekanizması olarak kullanıyorlar.
Ezgi Kayış’ın çevirisini yaptığı Shea Emma Fett’in everydayfeminism.com’daki “10 Things Ive Learned About Gaslighting As An Abusive Tactic” yazısından alıntı yaparsak, Gaslight yönteminin uygulanması aşağıdaki sebepler-durumlar sonucunda yaygınlaşmış da olabilir:
“Bence gaslighting daha önce görülmemiş bir çapta, kültürel ve kişilerarası olarak gerçekleşmekte ve bu, aslında eşitsizliği muhafaza ederken aynı anda herkes eşitmiş gibi davrandığımız bir toplumsal yapının sonucu. Bunu medyada sürekli görebilirsiniz. Mesela, apaçık bir nefret suçu münferit bir akıl hastalığı vakasıymış gibi gösterildiğinde, bu gaslighting’dir. Medyanın size söylediği gerçek bildiğin gerçek değildir.”
“Yakın partner şiddeti/aile içi şiddet 1970‘lere kadar ciddi bir suç olarak görülmüyordu. Peki biz son 40 yılda yakın partner/aile içi şiddete neden olan inançlara işaret ettik mi? Hayır. Ama şu an partnerinizi istismar ediyorsanız, kötü bir insan olarak görülüyorsunuz. Peki, şiddet artık kabul edilir bir seçenek değilse, sizi şiddet kullanmaya iten inançlarınız ile ne yaparsınız? Manipülasyon ve gaslighting’i kullanırsınız.”
Diğer Duygusal Şiddet Deneyimlerinden ‘Gaslighting’i Nasıl Ayırabiliriz?
Kişinin bir davranışını değil de kendisini, algısı, gerçekliği, inançları değiştirmeye yönelik olan manipülatif yöntemler gaslighting olarak ayırt edilebilir. Maruz bırakılanın özsaygısının hasar görmesi ve kendinden şüpheye düşmesi; özellikle hafıza kaybı, hatırlayamama gibi sorunlar yaşaması gaslighting’e maruz bırakıldığı yönünde ayırt edici olabilir.
‘Gaslighting’e Maruz Kaldığını Düşünenlere Ne Önerirsiniz?
Failler gaslighting için daha incinebilir, onaylanma ihtiyacı duyan kişileri hedef alabilirler. Kendimizi sevmek, özgüvenimizi, irademizi güçlendirebilmek, her türlü duygusal manipülasyonla mücadele etmede bizlere yardımcı olabilir. Gaslighting’e maruz bırakılma üzerimizde duygusal hasarlar bırakır. Şiddeti tanımlayabilmek, onun adını koyabilmek önemli bir kurtulma yöntemidir. Böylece nasıl bir şiddeti deneyimlediğimizin farkına varabiliriz ve kendimizle ilgili kaygılarımız azalabilir. Nasıl fark edemedim, nasıl izin verdim diye düşünerek kendimizi suçlayabiliriz. Diğer duygusal şiddet türleri gibi fark edilmesi güç olduğunu ve maruz bırakılanın değil maruz bırakanın suçu olduğunu kendimize sık sık hatırlatabiliriz.
Gaslighting’le ilgili kaynaklarda, bu şiddetten kurtulma yöntemi olarak failden uzaklaşma, iletişimi ve ilişkiyi kesme gibi öneriler bulunur. Özellikle şiddet davranışının gerçekleştiği polemik, tartışma, mesajlaşma vb etkileşime katılmayı reddetmek de kendi iradenizin, inancınızın tartışılabilir olmadığını faile gösterme açısından önemlidir.
*Bu yazı ilk olarak Kaos GL dergisinin “Bir İnsan Hakları İhlal Aracı Olarak Hukuk” dosya konulu 166. sayısında yayınlanmıştır. Dergiye; online aboneler dergi websitesinden ulaşabilir. Basılı halini edinmek isteyenler ise önümüzdeki haftadan itibaren kitapçılardan yeni sayıyı satın alabilirler. Dergiyi internetten satın almak için ise Notabene yayınları ile iletişime geçebilirsiniz.
