İnsan Hakları Derneği (İHD) ve Türkiye İnsan Hakları Vakfı (TİHV), 10-17 Aralık İnsan Hakları Haftası dolayısıyla hazırladığı “Türkiye’de 2021 Yılı İnsan Hakları Ortamı ve Hak İhlalleri” başlıklı raporunu açıkladı. 2021 yılının ilk 11 ayına ait rapora dair İHD Genel Merkez binasında açıklama yapıldı. İHD Eş Genel Başkanı Öztürk Türkdoğan ve TİHV Yönetim Kurulu üyesi Nihat Bulut da açıklamaya katıldı.
Tecride tepki
Açıklamada konuşan Türkdoğan, iktidarın toplumu kutuplaştıran, şiddeti esas alan politikaları ile Kürt sorununun çözümünde çatışma ve savaşı tek yöntem haline getiren politikaları sonucunda 2021 yılında çok sayıda ihlal yaşandığını belirtti. Türkdoğan, “Çok farklı toplumsal kesimlerden insanlar ya doğrudan kolluk güçlerinin şiddeti ya da devletin ‘önleme ve koruma’ yükümlülüğünü yerine getirmemesi sonucu yapısal şiddetin veya üçüncü kişiler tarafından gerçekleştirilen şiddetin sonucu yaşamlarını yitirmişlerdir” dedi. Siyasal iktidarın hukuku bir baskı ve sindirme aracı olarak kullanması nedeniyle cezaevlerinin tıka basa dolduğunu ifade eden Türkdoğan, “Yaşam hakkı ihlalinden işkenceye, sağlık hakkına erişime kadar ağır ve ciddi ihlallerinin yaşandığı yerlerdir. İmralı Hapishanesi başta olmak üzere tek kişi ya da küçük grup izolasyonu/tecrit uygulamaları çözülemeyen kronik bir soruna dönüşmüştür” ifadelerini kullandı.
22 tutuklu yaşamını yitirdi
Türkdoğan, 11 ayda 9 kişinin asker ve polisler tarafından “dur ihtarına” uymadıkları iddiasıyla yaşamını yitirdiklerini aktardı. Asker, polis veya resmi kurumlara ait araçların çarpması sonucu en az 4’ü çocuk 6 kişi yaşamını yitirdiğini belirten Türkdoğan, “6’sı çocuk 15 kişi ise yaralanmıştır. Mayın ve sahipsiz bomba vb. patlaması sonucu 2’si çocuk 4 kişi yaşamını yitirmiş, 1’i çocuk 5 kişi de yaralanmıştır. İHD’nin verilerine göre hapishanelerde hastalık, intihar, şiddet, ihmal vb. çeşitli gerekçelerle en az 22 kişi yaşamını yitirmiştir. Irkçı ve nefret içerikli saldırılar sonucu 9 kişi yaşamını yitirmiş, 10’u mülteci/yabancı olmak üzere 29 kişi yaralanmıştır” bilgilerini paylaştı.
290 kadın katledildi
Erkek şiddeti sonucunda 2021 yılının ilk 11 ayında en az 290 kadının öldürüldüğünü ifade eden Türkdoğan, “İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin (İSİG) verilerine göre iş kazaları/cinayetleri sonucu Türkiye’de 2021 yılının ilk 10 ayında en az bin 853 işçi yaşamını yitirmiştir” diye kaydetti.
Sınır ötesi bilançosu
Türkdoğan, Türkiye’nin 2021 yılı içinde Suriye, Libya ve Federe Kürdistan Bölgesi’nde gerçekleştirdiği operasyonla işaret ederek, “Tespit edilebildiği kadarıyla bu harekâtlar sırasında; IKBY sınırları içinde yaşanan çatışmalar sonucu 50 güvenlik görevlisi (49’u asker, 1’i korucu), 4 sivil ve 177 militan olmak üzere toplam 231 kişi yaşamını yitirmiş, 15 asker ise yaralanmıştır. Sınır ötesi operasyonlarda silahlı insansız hava araçları ile yapılan saldırılarda sivillerin yaşam hakkının ihlaline dair ciddi şikayetler bulunmakta ve bu konuda tam bir cezasızlık pratiği sergilenmektedir” dedi.
915 kişiden işkence başvurusu
Raporun devamında şu bilgiler paylaşıldı: “TİHV’e işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı iddiasıyla toplam 915 kişi başvurmuştur. İHD Dokümantasyon Birimi’nin tespitlerine göre resmi gözaltı yerlerinde en az 415 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kalmıştır. TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin verilerine göre kolluk güçlerinin toplanma ve gösteri özgürlüğü kapsamında yapılan barışçıl eylem ve etkinliklere müdahalesi sonucu en az 28’i çocuk olmak üzere 3 bin 540 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kalmış, 45 kişi ise yaralanmıştır. İHD Dokümantasyon Birimi’nin verilerine göre ise kolluk güçlerinin toplanma ve gösteri özgürlüğü kapsamında yapılan barışçıl eylem ve etkinliklere müdahalesi sonucu en az 3 bin 671 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kalmıştır.
17 kişi kaçırıldı
TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre 2021 yılının ilk 11 ayında 16 zorla kaçırma vakası yaşanmış, 17 kişi kaçırılmıştır. 1 kişi beş gün sonra serbest bırakılırken kaçırılan kişiler hepsi aynı gün içinde serbest bırakılmıştır. Bu kişilerden en az 11’nin işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı tespit edilmiştir. 9 Aralık 2020 tarihinden beri kendisinden haber alınamayan Kanun Hükmünde Kararname (KHK) ile meslekten ihraç edilmiş Başbakanlık eski raportörü Galip Küçüközyiğit’in Ankara Sincan L Tipi Cezaevi’nde olduğu 14 Eylül 2021 tarihinde öğrenilmiştir. İHD Dokümantasyon Birimi’nin verilerine göre baskı ve tehdit yöntemleri ile ajanlaştırma teklif edilip işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığını belirten 9’u cezaevlerinde olmak üzere 172 kişi tespit edilebilinmiş, bunlardan 58’i bizzat İHD genel merkez veya şubelerine başvuru yapmıştır. İHD Dokümantasyon Birimi’nin verilerine göre 371 mahpus işkence ve kötü muamele gördüğüne dair şikayette bulunmuştur.
Bin 605 hasta tutuklu
İHD Dokümantasyon Birimi’nin tespitlerine göre hapishanelerde 10 Haziran 2020 tarihi itibariyle 604’ü ağır olmak üzere toplam bin 605 hasta mahpus bulunmaktadır. TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre en az 9 mahpus Covid-19 nedeniyle yaşamını yitirmiştir.
59 Gazeteci hapishanede
Türkiye’de 59 gazeteci cezaevinde tutulmaktadır. En az 45 gazeteci gözaltına alındı, 2 gazeteci tutuklandı. 2 gazeteci adli kontrol, 1 gazeteci ise ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı, yabancı uyruklu 1 gazeteci sınır dışı edildi. 1’i Almanya’daki evinde olmak üzere toplam 10 gazeteci saldırıya uğradı. 5 gazeteci kolluk kuvvetleri tarafından tehdit edildi, 1 gazeteci kendilerini istihbaratçı olarak tanıtan kişilerce alıkonuldu, 4 gazetecinin evlerine ve çalışma ofislerine polis tarafından baskın düzenlendi. En az 10 gazeteci haber takibi sırasında kolluk kuvvetleri tarafından engellendi, 6 gazeteci haber takibi sırasında kolluk kuvvetlerinin şiddetine maruz kaldı, 10 gazeteci yaralandı. 1 gazeteci şüpheli bir biçimde ölü bulundu. 2021’in ilk 10 ayında 243 basın çalışanı hakkında açılan 116 davanın görülmesine devam edildi. Sonuçlanan davalarda 34 gazeteci toplam 76 yıl, 10 ay 29 gün hapis, 40 bin 680 TL para cezası ile cezalandırıldı. 36 gazeteci hakkında soruşturma başlatıldı. 2 basın yayın kuruluşu kolluk güçleri tarafından basıldı, 5 kişi gözaltına alındı.
98 bin 714 hesaba inceleme
İçişleri Bakanlığı verilerine göre 2021 yılının ilk 9 ayında 98 bin 714 sosyal medya hesabı incelenmiş, 39 bin 601 kişi hakkında işlem başlatılmış, bin 175 kişi gözaltına alınmış, 52 kişi ise tutuklanmıştır. En az 945 internet haberine, 133 içeriğe, 7 ayrı basın-yayın kuruluşuna ait 53 internet sitesine, en az 41 sosyal medya paylaşımına ve 5 sosyal medya hesabına erişim mahkeme kararlarıyla engellendi. 1 kitap hakkında sınırlama, 1 kitap ve 1 dergi hakkında ise toplatma kararı verildi. Cumhurbaşkanı’na hakaret iddiasıyla gözaltına alınan 1’i çocuk 14 kişiden 7’si tutuklandı, 1 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı.
26 bin 225 kişiye soruşturma
Adalet Bakanlığının verilerine göre 2020 yılında Cumhuriyet Başsavcılıkları tarafından 3713 Sayılı Terörle Mücadele Kanunu’na muhalefet ettikleri gerekçesiyle 26 bin 225 kişi hakkında soruşturma başlatılırken bu kişilerden 6 bin 551’i hakkında kamu davası açılmasına karar verilmiştir. Yine 2020 yılında Cumhuriyet Başsavcılıkları tarafından TCK’nin 216. maddesine (Halkı kin ve düşmanlığa tahrik) muhalefetten 20 bin 710 kişi hakkında soruşturma başlatılırken bunlardan 2 bin 64’ü hakkında kamu davası açılmasına karar verilmiştir. En az 14 sanatçı hakkında sosyal medya paylaşımlarında ‘hakaret’ ya da ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’ ettikleri, ‘örgüt propagandası yaptıkları’ gibi gerekçelerle dava açıldı ya da açılan davaların görülmesine devam edildi. Sonuçlanan davalarda 5 kişi beraat etti, 6 kişi toplam 13 yıl 9 ay 2 gün hapis ve 5 bin 200 TL para cezası ile cezalandırıldı. Ayrıca 2 sanatçı hakkında soruşturma başlatıldı, 1 sanatçı ise ‘Cumhurbaşkanı’na hakaret’ gerekçesiyle tutuklandı.
291 gösteri engellendi
Valilikler ve kaymakamlıklar tarafından 24 ilde ve 6 ilçede en kısası 5, en uzunu 30 gün olmak üzere 101 kez tüm eylem ve etkinlikler yasaklanmıştır. En az 291 barışçıl toplantı ve gösteriye kolluk güçleri tarafından müdahale edildi, 88 etkinlik ise engellendi. Bu müdahaleler sonucunda 28’i çocuk olmak üzere 3 bin 540 kişi işkence ve kötü muamele niteliğindeki uygulamalar ile gözaltına alındı, en az 45 kişi yaralandı. Gözaltına alınanların 40’ı tutuklandı, 242 kişi adli kontrol şartıyla, 45 kişi ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı. 321 kişiye katıldıkları eylem ve etkinliklerde ‘Kovid-19 kapsamında alınan önlemlere uymadıkları’ gerekçesiyle para cezası, bin 700 sağlık çalışanına maaş kesme cezası verildi. Kadın ve LBTİ+ haklarına dair 22 barışçıl toplantıya müdahale edildi, 8 toplantı ve etkinlik engellendi. 191 kişi gözaltına alındı, en az 4 kişi yaralandı. 7 kişi adli kontrol, 2 kişi ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı. En az 2 kişi çıplak aramaya, 1 kişi tecavüz tehdidine, 1 kişi tacize maruz kaldı.
4 parti hakkında kapatma davası
Adında, Kürdistan kelimesi bulunan 4 siyasi parti hakkında Anayasa Mahkemesi’ne açılan kapatma davası 2021 yılında da devam etmiştir. Farklı dernek, vakıf, sendika, meslek örgütü, inisiyatif ve platformların üye ve yöneticisi olan en az 248 kişi gözaltına alındı, 69 kişi tutuklanırken 65 kişi adli kontrol şartıyla, 10 kişi ise ev hapsi tedbiriyle serbest bırakıldı. ‘Örgüte yardım ve yataklık etmek’, ‘örgüt propagandası yapmak’, ‘örgüt üyesi olmak’ ya da ‘eylem düzenleyecek olmak’ gibi gerekçeler ile 10’u çocuk en az bin 519 kişi gözaltına alındı, 5’i çocuk 229 kişi tutuklandı. 325 kişi adli kontrol şartıyla, 5 kişi ise ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı. 4’ü belediye eş başkanı, 2’si eski belediye eş başkanı, 21’i belediye meclisi üyesi, 2’si il genel meclisi üyesi, 1’i belediye encümen üyesi ve 1’i muhtar olmak üzere yerel yönetimlere seçilmiş 31 kişi gözaltına alındı. 1’i belediye eş başkanı, 1’i eski belediye eş başkanı, 6’sı belediye meclisi üyesi olmak üzere 8 kişi tutuklandı. 5 kişi adli kontrol şartıyla serbest bırakıldı. 1 belediyeye kayyım atandı, 1 belediye eş başkanı ile belediye meclisi üyesi 8 kişi, il genel meclisi üyesi 3 kişi ve 4 muhtar İçişleri Bakanlığı tarafından görevden alındı.
Partilere yönelik baskılar
1 milletvekilinin vekilliği hakkında kesinleşmiş mahkeme kararına dayanarak düşürüldü ve tutuklandı. Daha sonra AYM kararı ile serbest bırakıldı ve milletvekilliği iade edildi. 9 milletvekili hakkında çeşitli gerekçeler ile soruşturma açıldı. AKP’den 1 milletveki hakkında 1, CHP’den 15 milletvekili hakkında 17, DBP’den 1 milletvekili hakkında 10, DP’den 1 milletvekili hakkında 1, HDP’den 46 milletvekili hakkında 137, İYİ Parti’den 1 milletvekili hakkında 1, MHP’den 3 milletvekili hakkında 3, TİP’ten 2 milletvekili hakkında 2 ve bağımsız 1 milletvekili hakkında 2 olmak üzere toplam 71 milletvekili hakkında 174 fezleke TBMM’ye gönderildi. 2021 yılında muhalif siyasi partilere yönelik baskıları devam etti. TİHV Dokümantasyon Merkezi’nin tespitlerine göre 2021 yılının ilk 11 ayında; 11’i CHP, 12’si DBP, 1’i DEVA Partisi, 18’i Devrimci Parti, 3’ü EMEP, 28’i ESP, 482’si HDP, 1’i PSK, 1’i SOL Parti, 1’i SYKP, 2’si TİP, 10’u TKP olmak üzere siyasi parti üye ve yöneticisi 562 kişi gözaltına alındı. 8’i DBP, 1’i DEVA Partisi, 3’ü ESP, 60’ı HDP ve 1’i PSK üyesi olmak üzere 73 kişi tutuklandı. 123 kişi adli kontrol, 7 kişi ev hapsi şartıyla serbest bırakıldı. 3 milletvekili tehdit edildi, 1 milletvekiline saldırı girişiminde bulunuldu. 2 belediye başkanı saldırıya uğradı, 1 belediye eş başkanı ise tehdit edildi. 4 siyasi parti yöneticisi saldırıya maruz kaldı, 1 siyasi parti üyesi parti binasına düzenlenen silahlı saldırıda yaşamını yitirdi. 1 siyasi parti üyesi polis tarafından tehdit edildi. 3 siyasi partiye ait 3 il, 4 ilçe binası ile 1 standa 10 kez saldırı düzenlendi. 1 siyasi partinin genel merkezi, 2 il ve 1 ilçe binası ile 1 siyasi partinin 3 il, 19 ilçe binası olmak üzer siyasi partilere ait 26 binaya kolluk kuvvetleri tarafından baskın düzenlendi ve arama yapıldı.
Sokağa çıkma yasakları
1 Ocak 2021-18 Kasım 2021 tarihleri arasında Bitlis’te 32 mahalle (3 kez, toplam 21 gün) ve 103 köyde (3 kez toplam 9 gün) sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir. 1 Ocak 2021 -18 Kasım 2021 tarihleri arasında Mardin’de 66 mahalle (9 kez toplam 10 gün) ve 1 Mezra (1 kez toplam 1 gün) olmak üzere 17 kez sokağa çıkma yasağı ilan edilmiştir. Kürtlere yönelik ırkçı ve nefret içerikli saldırılar sonucu 9 kişi yaşamını yitirmiş, 25 kişi yaralanmıştır.
Çocuk hakları
İşçi Sağlığı ve İş güvenliği Meclisi’nin tespitlerine göre 1 Ocak 2021 ile 20 Kasım 2021 tarihleri arasında en az 57 çocuk çalışırken yaşamını yitirdi. Mayın ve sahipsiz bomba vb. maddelerin patlaması sonucu en az 2 çocuk yaşamını yitirdi 1 çocuk yaralandı. Güvenlik güçlerine ve veya resmi kurumlara ait araçların çarpması sonucu en az 4 çocuk yaşamını yitirdi 6 çocuk ise yaralandı. TİHV’e işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldığı iddiasıyla toplam 62 çocuk başvurmuştur. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2020 yılında güvenlik birimlerine 171 bin çocuk mağdur olarak, 114 bin çocuk ise suç işlediği gerekçesiyle gelmiş yada getirilmişlerdir.
71 mülteci yaşamını yitirdi
Mülteci/sığınmacı/göçmenlerle ilgili Van’da tespit edilen toplam 5 olayda 6 kişi yaşamını yitirmiş, 15 kişi ise yaralanmıştır. 7 ayrı olayda ırkçı ve nefret içerikli saldırılar sonucu 5 kişi ise yaralandı. Güvenlik güçlerinin ateş açması sonucu 2 kişi yaşamını yitirdi, 4’ü çocuk 12 kişi yaralandı. 12 kişi işkence ve diğer kötü muameleye maruz kaldı. İstanbul sözleşmesinin fesih edilmesini protesto etmek için yapılan eyleme katıldıkları gerekçesiyle İran vatandaşı 4 mülteci gözaltına alınıp sınır dışı edilmek üzere Aydın Geri Gönderme Merkezine götürüldü. Muz yedikleri görüntüleri sosyal medyada paylaştıkları gerekçesiyle 31 kişi gözaltına alındı. İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Meclisi’nin (İSİG) verilerine göre 2021 yılının ilk 10 ayında iş kazaları/cinayetleri sonucu en az 71 mülteci/sığınmacı/göçmen yaşamını yitirmiştir.”
Kaynak: MA
