Türkiye’de birkaç ay önce artan fiyatlar nedeni ile yaşanan kuru soğan tartışmasının ardından, bu kez sofraların bir diğer vazgeçilmezi olan ‘patates’ gündemde. Kilogram fiyatı 5 TL’ye kadar çıkan patates, üreticiler ile hükümeti karşı karşıya getirdi. DW Türkçe’ye konuşan patates üreticileri, fiyatların düşmesi için patates ithalatının önünü açan hükümetin bir an önce üreticinin maliyetlerini düşürecek adımlar atmasını talep ediyor.
Hükümetten ‘ithalat’ hamlesi
Geçtiğimiz günlerde Tarım ve Orman Bakanı Bekir Pakdemirli, Cumhurbaşkanlığı Kararnamesi ile bir kereye mahsus 200 bin tonluk patates ithalatı yapıldığını ve bu ithalatın 20 Nisan’da biteceğini açıkladı. Bununla birlikte, tohum hastalıkları nedeni ile 25 ildeki toplam 141 bin 650 dekar alanda patates üretiminin yasaklandığı duyuruldu.
Patates üreticilerinin ithalat kararı nedeni ile endişelenmemesi gerektiğini altını çizen Bakan Pekdemirli, ekim yasaklama kararlarının ise üretimi aksatacak nitelikte olmadığını dile getirdi. Türkiye’de patates üretiminin en yoğun olduğu yerlerin başında Niğde, Nevşehir, Ödemiş, Adana, İzmir, Afyon ve Bolu geliyor.
Geçen yıllarda 5 kilogramı 1 lira seviyesine kadar inen patates fiyatları, son bir yılda sürekli artış eğiliminde. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) verilerine göre 2012 yılında 1,7 milyon dekar alanda 4,8 milyon tonluk patates üretimi gerçekleştirilirken, 2018 sonu itibariyle ekim alanının 1,3 milyon dekara, toplam üretimin ise 4,5 milyon tona gerilemesi bekleniyor.
“Maliyet artışlarını kaldıramıyoruz”
Patates üreticileri, hükümetin 200 bin ton patates ithalatı için gümrük vergisini sıfırlamasına ve artan patates fiyatlarından sorumlu tutulmaya karşı tepkili. Türkiye’nin önde gelen patates üretim merkezlerinden biri olan İzmir Ödemiş Ticaret Borsası Başkan Yardımcısı Zeki Turan, DW Türkçe’ye yaptığı açıklamada, Mart başı itibariyle Ödemiş pazarında patates fiyatlarının 5 TL’ye kadar çıktığını söyledi. Kendisinin de bir patates üreticisi olduğunu ve yükselen fiyatlardan şikayet ettiğini dile getiren Zeki Turan, “Ancak patates üreticileri olarak son bir yılda maliyetlerimizde çok ciddi bir artış yaşadık. Mazot, tohum, gübre fiyatları uçtu. Bu zamları kaldıramıyoruz” dedi.
Maliyet artışları yanında, patates tohumunda çıkan hastalıklar nedeni ile de 2018’de patates ekiminin azaldığını dile getiren Turan, “Son dönemde pek çok üretici malını tarlada bıraktı” diye konuştu. Hükümetin iç piyasadaki talebi karşılamak için ithalatın önünü açmasının doğru bir yaklaşım olmadığını vurgulayan Turan, “İthalat yerine üreticinin maliyetlerini düşürecek önlemler bekliyorduk. Biz patatesin kilosunu 20 kuruşa satınca destek verilmiyor, fiyat artınca hemen ithalat kararı alınıyor. Bu doğru bir adım değil” dedi.
“Hükümet bir kota belirlemeli”
Türkiye’nin bir diğer patates üretim merkezi olan Afyonkarahisar’daki Ticaret Borsası Başkanı Mehmet Mühürler ise patates üretiminde bir miktar sıkıntı yaşansa bile sektörün bu sıkıntıları aşabilecek güçte olduğunu söyledi. Haziran başlarında yeni sezon ürünlerin tarladan toplanacağını ve piyasaya sunulacağını anlatan Mühürler, “Yani Haziran ile birlikte fiyatlar düşecektir. Ama o zamana kadar fiyatlar bu seviyelerde kalmaya devam eder” dedi. Patateste asıl sorunun ithalat olmadığını, hükümetin tıpkı şeker pancarı ve haşhaşta olduğu gibi patates üretimine de kota koyması gerektiğini kaydeden Mehmet Mühürler, “Tarım Bakanlığı bir kota belirlemeli ve buna göre ekim yaptırmalı. Üretim için belli bölgeler seçilmeli, her yerde patates ekimi olmamalı” diye konuştu.
Kişi başı tüketim düştü
TMMOB Ziraat Mühendisleri Odası tarafından hazırlanan patates sektörüne ilişkin bilgi notuna göre, patates fiyatlarında yıldan yıla oluşan dalgalanmanın ana nedenleri olarak ekim planlamasının olmaması, ekim alanlarındaki değişim, ihracatta yaşanan sıkıntılar, girdi maliyetleri, doğal afetler ve ithal patates tohumlarından çıkan hastalıklar gösteriliyor. Gerekli denetimlerin olmaması nedeniyle üretici ile tüketici arasındaki aracıların fiyat yükseltmeye başladığına da vurgu yapan bilgi notunda, “Bu arada hükümetin yıl içerisinde patates ithalatı ise tam bir facia olmuştur” değerlendirmesi yapılıyor. Ziraat Mühendisleri Odası’nın tespitine göre Türkiye’de yaklaşık 60 kilogram olan yıllık kişi başına düşen patates tüketimi, söz konusu olumsuzlukların etkisi ile 2018 sonunda 40-45 kilograma kadar düştü.
“Üretim bu şekilde sürdürülemez”
Patateste ithalat ve ekim yasaklama kararını DW Türkçe’ye değerlendiren Çiftçi Sendikaları Konfederasyonu (Çiftçi-Sen) Genel Başkanı Abdullah Aysu da Türkiye’nin yerli tohumdan vazgeçip ithal patates tohumuna geçmesi ile tarlalardaki hastalıkların da arttığı görüşünde. İthal tohumun barındırdığı hastalıkların hem toprağın hem de ürünün kalitesini bozduğunu dile getiren Abdullah Aysu, “Hükümet de bu hastalıkların önüne geçmek için patates ekimini yasaklama yoluna gidiyor. Ancak asıl sorun üretim koşullarının kötüleşmesi ve tedarik zincirinde ortaya çıkıyor” şeklinde konuştu.
Mazota 15 günde 3 kez zam yapıldığını, gübre fiyatlarına son 1 yılda yüzde 114 zam geldiğini hatırlatan Aysu, “Tarımsal üretim bu şekilde sürdürülemez. Tedarik zincirinde yer alan her halka, kendi payına zam yapıyor. Devlet de tüm bu halkalardan vergisini alıyor. Ama çiftçi de tüketici de mağdur olmaya devam ediyor” değerlendirmesinde bulundu.
